Ήρθε η ώρα τα παιδιά να επιστρέψουν στο φυσικό τους χώρο. Και ποιος είναι αυτός? Ποιος άλλος από το σχολείο!
Για τους γονείς και ιδιαίτερα για την μητέρα ,τα συναισθήματα που νιώθει, με το τέλος των διακοπών και την επιστροφή στην καθημερινότητα, είναι ανάμεικτα. Ειδικα οι συνθήκες που ζούμε, κάνουν το άγχος να κορυφώνεται. Η ψυχολογική κατάσταση των σημαντικών ενηλίκων στη ζωή ενός παιδιού ανεξαρτήτως την ηλικίας του, επηρεάζει την διάθεση του , και την συμπεριφορά του. Οι γονείς έχουν διχαστεί, για το αν και με ποιο τρόπο μπορούν να στηρίξουν τα παιδιά τους. Η οικογένεια δέχεται αλλεπάλληλα πλήγματα, τα οποία διαμορφώνουν μια νέα κοινωνική κατάσταση.
Ειδικά, αυτά τα τελευταία 2 χρόνια όλοι βιώνουμε μια διαφορετική πραγματικότητα. Η πανδημία επηρεάζει πολλούς τομείς με διαφορετικούς τρόπους. Και μιας και δεν υπάρχει σαφή μεθοδολογία αντίδρασης, λόγω μη πρώιμης εμπειρίας, η κοινωνία μοιάζει να ταράζεται συθέμελα. Ειδικά οι μαθητές και μαζί με αυτούς η οικογένειες τους.
Πολλοί συχνά ακούω ανθρώπους να αναρωτιούνται τι επιπτώσεις έχει στην ψυχολογία των μαθητών το κλείσιμο του σχολείου και τα διαρκή lockdowns; Οι περισσότεροι έχουν καταλάβει πως όλο αυτό εκτός από τα άμεσα αποτελέσματα θα έχει και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Λίγοι προσπαθούν να το περάσουν στα ‘’ψιλά’’ και αυτοί ίσως λόγω του φόβου να προσεγγίσουν ένα τόσο δύσκολο θέμα.
Όλη αυτή η “ρευστότητα” που επικρατεί τον τελευταίο καιρό στη λειτουργία της δια ζώσης εκπαίδευσης, ναι, θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχολογική κατάσταση των παιδιών. Η πανδημία ανέδειξε τον σημαντικότατο ρόλο του σχολείου στην εκπαιδευτική διαδικασία και την κοινωνικοποίηση των μαθητών.
Σε έρευνες που έχουν γίνει σε παγκόσμιο επίπεδο, καταγράφηκε ένα πολύ υψηλό ποσοστό μαθητών με άγχος, αλλά και συναισθήματα έντονου φόβου και κατάθλιψης, εξαιτίας της κρίσης που βιώνουμε τον τελευταίο χρόνο. Είναι πολύ σοβαρό ζήτημα το κλείσιμο των σχολείων, με τις επακόλουθες κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις στα παιδιά και στους εφήβους. Η ψυχολογική πίεση που υφίστανται οι νέοι έχει ενταθεί σημαντικά σε σχέση με την περασμένη άνοιξη. Σχεδόν ένα στα τρία παιδιά στις ηλικίες μεταξύ 7 και 17 ετών εμφανίζουν μικρές ή μεγάλες διαταραχές της ψυχικής τους υγείας.
Και ενώ στην αρχή τα παιδιά ομολογούσαν πως η καραντίνα τα ‘’βόλεψε’’, γιατί δεν υποβλήθηκαν στη διαδικασία εξετάσεων, και γενικότερα είχανε λιγότερο διάβασμα. Όσο ο καιρός περνά μιλούν πια με ανάμεικτα συναισθήματα. Αυτό που πραγματικά συμβαίνει σε ένα παιδί στερώντας του την διά ζώσης εκπαίδευση, είναι το φαινόμενο της ιδρυματοποίησης, πέφτουν ψυχολογικά, δεν συναντιούνται με τους φίλους τους και δεν βγαίνουν συχνά έξω από το σπίτι.
Οι διαφορές, φυσικά, ποικίλουν, υπάρχουν παιδιά, των οποίων οι γονείς ή και τα ιδία ανήκουν σε ευπαθή ομάδα. Δεν βγαίνουν καθόλου έξω, η ψυχολογία των μαθητών αποδυναμώνεται ή οι συναισθηματικές αντιδράσεις αμβλύνονται. Το σχολείο εξάλλου, για κάποια παιδιά είναι ο μονός τρόπος διαφυγής, ακόμη και από όσα συμβαίνουν μέσα στο σπίτι με την οικογένειά τους.
Η καραντίνα προκαλεί ένας είδος βαλτώματος. Πολλές φορές τα παιδιά δεν βρίσκουν motivation (το κίνητρο) για να κάνουν πράγματα, και ειδικά η κατάθλιψη και ο θυμός βρίσκονται στην επιφάνεια της συμπεριφοράς τους. Σε αυτές τις καταστάσεις δεν βρίσκονται με τους φίλους τους, παρά μόνο μέσω διαδικτύου. Η φυσική επαφή όμως δεν αντικαθίσταται, και ίσως να είναι ακόμη πιο σημαντική για τις γενιές αυτές που ούτως ή άλλως είχαν ένα θέμα με τη φυσική επαφή λογά της αύξησης των μέσων μαζικής δικτύωσης.
Βέβαια ακόμη πολλά παιδιά δηλώνουν υπέρ μιας καραντίνας, και η αίτια θεωρώ πως έγκειται στις επιφανειακές ευκολίες που βιώνουν, με σημαντικότερη για τα παιδιά το λιγότερο διάβασμα και η χαλαρότητα. Παρατηρούνται σε γενικές γραμμές, ότι υπάρχουν 4 κατηγορίες μαθητών στην καραντίνα, ως προς την ψυχολογία: αυτός που τον έχει επηρεάσει σε δραματικό βαθμό, αυτός που του αρέσει επειδή δεν διαβάζει τίποτα, αυτός που θέλει να πηγαίνει σχολείο, γιατί δεν θέλει να μένει σπίτι κι αυτός που του περνά αδιάφορο. Περίπου κάτω από το 10% των Ελλήνων μαθητών δεν έχουν επηρεαστεί κατά τη διάρκεια του lockdown. Είναι πολύ δύσκολο να βρεις κίνητρο. Είναι δύσκολο να βάλεις στόχους στην καραντίνα.
Πως όμως μπορούμε να στηρίξουμε τα παιδιά μας σε αυτή τη πρωτόγνωρη και για μας συνθήκη. Τα παιδιά έχουν την ανάγκη ενός σταθερού περιβάλλοντος και προγράμματος, το οποίο έχει ανατραπεί. Επομένως είναι καλό να κρατάμε όση ρουτίνα σταθερή μπορούμε και σε κάθε αλλαγή να επαναπροσδιορίζουμε και να αναδημιουργούμε νέα ρουτίνα. Γενικά, τα παιδιά είναι ευπροσάρμοστα. Παρόλα αυτά η έλλειψη επαναλαμβανόμενων συνηθειών και η αδυναμία εκτόνωσης προκαλεί εκνευρισμό, με αποτέλεσμα να γίνονται ευερέθιστα και πιο επιθετικά. Τα μικρά παιδιά δεν το συνειδητοποιούν και δεν μιλούν γι’ αυτό, όμως η αναστάτωση που βιώνουν αποτυπώνεται στη συμπεριφορά τους, χωρίς καν να ξέρουν τι τους φταίει. Βοηθάμε όσο περισσότερο μπορούμε στην έκφραση των συναισθημάτων, μοιραζόμενοι πρώτα εμείς οι ίδιοι ως ενήλικες την δυσκολία προσαρμογής σε όσα ζούμε, και το εσωτερικό μας μπέρδεμα ως μια φυσική κατάσταση, όπου με υπομονή και επίμονη στους στόχους, θα επανέλθει η λειτουργικότητα μας.
Στόχος μας θα πρέπει να είναι να καταφέρουμε να συνδυάσουν τα παιδιά τη γνώση με κάτι που τα ευχαριστεί. Υποστήριξη και οργάνωση ώστε να συμμετέχουν και να προλαβαίνουν τις υποχρεώσεις του σχολείου, αλλά και την ύπαρξη δραστηριότητες. Κατά τη διάρκεια των lockdown, ζωγραφική, χορός, μουσική, αν και οι μέρες δεν είναι τόσο παραγωγικές όσο ήταν προ καραντίνας, καλό είναι να γεμίζουν με ενδιαφέροντα. Υπενθυμίζουμε στα παιδιά τα όνειρα τους και τους στόχους τους και προσπαθούμε διαρκώς να ξαναστρέψουμε το βλέμμα τους στους στόχους που τα ιδία προσδοκούν από τους εαυτούς τους
Η συμπεριφορά των παιδιών και η προσαρμοστικότητά τους εξαρτάται από το πώς αντιμετωπίζουν την κατάσταση οι μεγαλύτεροι και, κυρίως, οι γονείς. Εάν οι γονείς παρουσιάζουν μία κατάσταση ως τεράστια δυσκολία, έτσι θα την αντιμετωπίσουν και τα παιδιά. Το μήνυμα θα πρέπει να είναι αισιόδοξο, αλλά να αντικατοπτρίζει και τις πραγματικές αβεβαιότητες, οι οποίες είναι κοινές για ολόκληρη την υφήλιο. Τι σημαίνει αυτό; Ότι κανείς δεν μπορεί να διαβεβαιώσει τα παιδιά ότι όλα θα ευοδωθούν εύκολα και γρήγορα, μπορεί όμως να εκφράσει την ελπίδα ότι, με τη βοήθεια της επιστήμης, θα καταφέρουμε σύντομα να βγούμε από αυτήν την πρωτοφανή υγειονομική κρίση.
Ελίνα Τρωγάδα
B.Sc. Ψυχολόγος Ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας παιδιών , εφήβων & ενηλίκων