ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗ ΧΡΥΣΑ ΒΡΥΩΝΗ
Μια συζήτηση με τη Νίκευα Μοσχοπούλου για την υπερβολή, την ψυχοθεραπεία και την
αλήθεια που πονάει αλλά λυτρώνει.
Έχουμε τη χαρά να συνομιλήσουμε με τη Νίκευα Μοσχοπούλου — ψυχολόγο, συγγραφέα και, πάνω απ’ όλα, έναν άνθρωπο που ξέρει να αφουγκράζεται τις λεπτές αποχρώσεις της ανθρώπινης ψυχής. Αφορμή γι’ αυτή την κουβέντα είναι το βιβλίο της «Οι Σειρήνες της Υπερβολής», ένα έργο που δεν χαϊδεύει αυτιά αλλά μιλά κατευθείαν στην καρδιά — εκεί που πολλές φορές σιγοτραγουδούν και οι δικές μας, προσωπικές σειρήνες.
Η Νίκευα Μοσχοπούλου γεννήθηκε στη Λιβαδειά και αρχικά ασχολήθηκε με το χώρο της εκπαίδευσης. Στην συνέχεια όμως την κέρδισε η επιστήμη της ψυχολογίας με σπουδές προπτυχιακές και μεταπτυχιακές, με ειδίκευση στην Ψυχολογία Υγείας. Υπήρξε υποψήφια διδάκτορας στο Kingston University του Λονδίνου κι έχει συμμετάσχει σε διεθνή κι ευρωπαϊκά επιστημονικά συνέδρια όπου παρουσίασε έρευνες, μελέτες και προγράμματα ψυχοεκπαιδευτικών παρεμβάσεων. Διατηρεί ιδιωτικό γραφείο ψυχολόγου στην Λιβαδειά και συνεργάζεται με οργανισμούς, συλλόγους κι εκπαιδευτικά ιδρύματα και συχνά δίνει διαλέξεις για θέματα ψυχολογίας και ανάπτυξης δεξιοτήτων. Διαθέτει χρόνια εμπειρίας στη δουλειά με
ανθρώπους που προσπαθούν να καταλάβουν, να αντέξουν και –τελικά– να αγαπήσουν τον εαυτό τους.
Μιλήσαμε για την ψυχολογία, τη γραφή, την υπερβολή ως μηχανισμό και παγίδα, αλλά και για την αλήθεια που τελικά απελευθερώνει. Άνετα, ειλικρινά και με μια δόση από εκείνο το χιούμορ που κάνει και τα δύσκολα να μοιάζουν λίγο πιο
ανθρώπινα.
Πώς αποφασίσατε να ακολουθήσετε τον δρόμο της ψυχολογίας;
Όλοι ασχολούμαστε με την ψυχολογία· πιθανότατα, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο θέμα, είτε συνειδητά, είτε ασυναίσθητα. Απλά, κάποιοι, όπως κι εγώ, νιώθουν την ανάγκη να μάθουν περισσότερα για αυτά που κρύβονται κάτω από την επιφάνεια. Ίσως αναζητούμε εξηγήσεις για τον τρόπο που λειτουργούμε. Ίσως έχουμε την ανάγκη εμπεριστατωμένης γνώσης που θα μας κάνει ικανούς να παρέμβουμε βελτιωτικά, βοηθώντας τόσο τον εαυτό μας, όσο και άλλους. Εξάλλου, η ψυχολογία είναι η επιστήμη της κατανόησης του έσω και έξω κόσμου, και μπορεί να προσφέρει βαθιά ικανοποίηση σε προσωπικό, αλλά και επαγγελματικό επίπεδο.
Ποια είναι τα μεγαλύτερα μαθήματα που σας έχει διδάξει η εργασία σας με
ανθρώπους;
Ότι είναι σημαντικό να αντιμετωπίζουμε και τους άλλους και τον εαυτό μας με επιείκεια. Είτε είναι εμφανές είτε όχι, όλοι μας δίνουμε κάποιον αγώνα, και αξίζουμε κατανόηση και σεβασμό. Προσοχή όμως· αυτά δεν είναι συνώνυμα της παθητικότητας ή του συμβιβασμού πέρα από τα όρια των προσωπικών αξιών και πεποιθήσεων του καθενός. Εξίσου ευεργετική και απελευθερωτική είναι η ειλικρίνεια. Όσον αφορά τις σχέσεις μας με τους άλλους, τις κάνει ουσιαστικές και ξεκάθαρες.
Όταν είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, κάτι που είναι δύσκολο λόγω της άγνοιας που μας χαρακτηρίζει, ανακαλύπτουμε την υπευθυνότητα, την σταθερότητα και την εσωτερική γαλήνη.
Τι σας ενέπνευσε να γράψετε αυτό το βιβλίο;
Η θεωρία της μεσότητας του Αριστοτέλη. Πολλοί από τους χαρακτηρισμούς των άκρων ακούγονται ως θετικές έννοιες, μέχρι να παρουσιαστεί η μεσότητα· και τότε αποκαλύπτεται η υπερβολή.Αναρωτήθηκα λοιπόν, τι είναι αυτό που μας οδηγεί εκεί, και γιατί δεν την αναγνωρίζουμε. Η απάντηση είναι απλή, αλλά εξαρτάται από το επίπεδο παραδοχής που είμαστε έτοιμοι να υιοθετήσουμε όσο αφορά τα αληθινά κίνητρα των σκέψεων και πράξεών μας. Ένιωσα ότι όλες αυτές οι διαστάσεις της υπόστασής μας χρειάζονται να γίνουν αντικείμενο εξέτασης αλλά και συνειδητής παρέμβασης, ώστε να δούμε βαθύτερα από την επιφανειακή προβολή των καλών προθέσεων στις οποίες οι Σειρήνες στηρίζονται για να μας καθοδηγήσουν.
Τι σημαίνει ο τίτλος «Οι Σειρήνες της Υπερβολής» και ποια είναι τα
«απατηλά τραγούδια» που τραγουδούν αυτές οι σειρήνες;
Ο τίτλος έχει διπλή σημασία: αναφέρεται στις σειρήνες ως οξύς ήχος προειδοποίησης κινδύνου για οτιδήποτε το σύστημά μας αντιλαμβάνεται ως απειλή και θέλει να αποφύγει, αλλά και στα μελιστάλαχτα, πειστικά και πιεστικά επιχειρήματα που προβάλλουν οι φωνές μέσα μας, με σκοπό την επίτευξη αποδοχής, αγάπης, νοήματος, και άλλων ευγενών στόχων.
Σε κάθε περίπτωση, τα καλέσματα σε υπερβολή είναι πράγματι απατηλά, διότι στηρίζονται σε διαστρεβλωμένη ερμηνεία των εκάστοτε δεδομένων. Γιατί είναι τόσο πειστικά; Διότι ο βιολογικός μηχανισμός προστασίας συνεργάζεται με το συναίσθημα, με αποτέλεσμα ο νους να παρασύρεται, και να χτίζει τελικά επιχειρήματα που βρίσκονται πολύ
μακριά από την λογική. «Ανέλαβε αυτή τη δράση, για να αποφύγεις τον κίνδυνο. Ανέλαβε εκείνη τη δράση, και θα βρεις ικανοποίηση.» Αυτό αφορά όλων των ειδών καταστάσεις: από το πως θεωρώ ότι πρέπει να μεγαλώσω το παιδί μου, μέχρι ένα λοξό βλέμμα που ίσως μου ρίξει κάποιος. Γι’ αυτό πιστεύω ότι είναι σημαντικό να έχουμε σφαιρική γνώση όλων των διεργασιών που κρύβονται πίσω από την παραγωγή των σκέψεων και συμπεριφορών μας. Οι Σειρήνες ασχολούνται με την επιφάνεια των πραγμάτων, χωρίς να υπολογίζουν πιο θα είναι το ψυχολογικό κόστος των παροτρύνσεών τους. Γι’ αυτό, για παράδειγμα, όταν νομίζουμε ότι δικαιολογείται μια επιθετική συμπεριφορά μας, παραμένουμε αναστατωμένοι, ή όταν πιστεύουμε ότι μια παθητική στάση θα μας φέρει ηρεμία, αυτή είναι στη καλύτερη περίπτωση,
προσωρινή.
Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο κοινό στο οποίο απευθύνεται το βιβλίο;
Σίγουρα σε ενήλικες, και μάλιστα θα έλεγα σε ανθρώπους μετά τα 30. Όχι ότι νεότεροι δεν θα το καταλάβαιναν, αλλά πιθανώς δεν θα μπορούσαν να ταυτιστούν με καταστάσεις και συναισθήματα που διαπραγματεύεται το βιβλίο, απλά διότι δεν τα έχουν βιώσει σε τέτοιο βαθμό που να έχουν δυσκολέψει τη ζωή τους. Όπως λέω και στο βιβλίο «όταν είμαστε νέοι, οι περισσότεροι άνθρωποι, ό,τι κι αν κάνουμε, έχουμε την αντοχή να ξεπερνάμε τις εκφάνσεις της ψυχολογικής πίεσης, και τη νοητική ανεμελιά της παντοδυναμίας. Ό,τι κραδασμούς κι αν μας δώσει η ζωή ή οι ανεπεξέργαστες αντιλήψεις που υιοθετήσαμε, το σώμα και ο ψυχισμός μας μπορούν να τους απορροφήσουν.» Δυστυχώς, αν δεν συσσωρευτεί δυσαρέσκεια – ίσως απελπισία να είναι μια σωστότερη περιγραφή της κατάστασης – δεν αναλαμβάνουμε δράση…
Ποια είναι η πιο κοινή “σειρήνα” που συναντάτε στους ανθρώπους γύρω μας;
Η αυθαίρετη οικειοποίηση ευθυνών αλλά και ευσήμων. Αυτό είναι ένα θέμα που διατρέχει σε δεύτερο επίπεδο όλο το βιβλίο, καθώς βρίσκεται στη καρδιά του προβλήματος του ελέγχου. Συνοπτικά, έχουμε μια στρεβλή εικόνα του τι μπορούμε – και έχουμε δικαίωμα – να ελέγξουμε. Οι Σειρήνες στηρίζονται στο τι θα θέλαμε να ελέγχουμε, και μας το παρουσιάζουν ως εφικτό. Όμως το συναίσθημα, αν και παρασύρει τη λογική σκέψη, δεν μπορεί να παρακάμψει και να εξαλείψει τις συνέπειες των υπερβολών. Κι εμείς βρισκόμαστε συχνά σε ανισορροπία, απορώντας τι κάνουμε λάθος…
Μπορεί η «υπερβολή» να λειτουργήσει και ως εργαλείο επιβίωσης;
Σαφώς! Εκεί ακριβώς στηρίζεται η λειτουργία των Σειρήνων και τα επιχειρήματα που προβάλλουν για να μας πείσουν! Η συνήθως εύθραυστη αυτό-εικόνα μας, και η συνεχής ανάγκη επιβεβαίωσης είναι το καύσιμο των Σειρήνων οι οποίες, μέσα από τις παροτρύνσεις τους για υπερβολή, υπόσχονται ικανοποίηση των ψυχολογικών αναγκών που νιώθουμε ανεπαρκείς να καλύψουμε αυτόνομα. Ωστόσο, όσο πιο πολύ τις εμπιστευόμαστε, τόσο πιο δέσμιοι καταλήγουμε, κι ο αγώνας για επιβίωση γίνεται βασανιστικός.
Ποιο είναι το βασικό μήνυμα που θα θέλατε να πάρει ένας αναγνώστης από το
βιβλίο;
Θα επιστρέψω στο ζήτημα του ελέγχου: «Το μόνο που μπορούμε να ελέγξουμε απόλυτα είναι η στάση μας.» Νομίζω ότι αυτό το ρητό είναι ένας άριστος οδηγός αυτογνωσίας και βασική προϋπόθεση για να εξετάσουμε αποτελεσματικά όσα μας απασχολούν και θέλουμε να βελτιώσουμε. Αποδεσμεύει επίσης χρόνο, ενέργεια και ψυχική δύναμη που καταναλώνουμε προσπαθώντας να αλλάξουμε τους άλλους γύρω μας και πλευρές καταστάσεων που αντικειμενικά είναι αδύνατον
Πόσο δύσκολο είναι για έναν άνθρωπο να αναγνωρίσει τις δικές του “σειρήνες”;
Θα απαντήσω πάλι με ένα ρητό: «Κανείς δεν μπορεί να μάθει γι’ αυτά τα οποία πιστεύει ότι ήδη γνωρίζει.» Όσα πιο πολλά νομίζουμε ότι ξέρουμε για τον εαυτό μας, τους άλλους και τον κόσμο, τόσο πιο άκαμπτοι είμαστε στις απόψεις μας και πιο ανεπίδεκτοι στην αλλαγή, άρα και στη βελτίωση. Συνεπώς, η δυσκολία δεν προκύπτει από την ένταση των Σειρήνων, αλλά από το βαθμό προθυμίας ειλικρινούς ενδοσκόπησης και κατανόησης ότι δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Παρόμοια με την επιστημονική έρευνα, ξεκινάμε με τον εντοπισμό και ορισμό του ζητήματος, εξετάζουμε υπάρχουσες θεωρήσεις και τρόπους προσέγγισης, και μετά αναζητούμε λύσεις και πως θα τις εφαρμόσουμε. Οπότε, καταλαβαίνετε ότι χρειάζεται υπομονή, επιμονή και εργατικότητα. Ίσως ακούγεται κοπιαστικό, αλλά ποια είναι η εναλλακτική; Άνευ όρων παράδοση;
Πώς ήταν η εμπειρία της συγγραφής για εσάς – ψυχοθεραπευτική,
αποκαλυπτική, επίπονη;
Όλα αυτά, κι ακόμα περισσότερα! Πιστεύω κάθε συγγραφέας βάζει κομμάτια του εαυτού του στα γραπτά του, συνειδητά ή μη. Όσον αφορά τα θέματα του ψυχισμού, όταν νομίζεις ότι γράφεις γενικά ή θεωρητικά, σου δίνεται η νοητική ελευθερία να βγάζεις τον εαυτό σου απ’ έξω, άρα, να νιώθεις ότι δεν σε άφορα. Τότε οι Σειρήνες σιωπούν, αφού δεν
διαισθάνονται κάποιο κίνδυνο κριτικής ή ταπείνωσης… και μετά ανακαλύπτεις ότι μιλάς ΚΑΙ για σένα!! «Δάσκαλε που δίδασκες» κατάσταση…
Έχετε σχέδια για επόμενο βιβλίο ή άλλο δημιουργικό project;
Αυτό τον καιρό, ολοκληρώνω το επόμενο βιβλίο μου, το οποίο ασχολείται με ένα θέμα υψίστης σημασίας για την ύπαρξή μας, και το πως έχουμε συνηθίσει να το αντιμετωπίζουμε λανθασμένα, με αποτέλεσμα να μας φέρνει δυσφορία και απογοήτευση αντί για χαρά και ικανοποίηση. Θα μου επιτρέψετε να μην αποκαλύψω περισσότερα ακόμα…
Αν μπορούσατε να δώσετε μια μόνο συμβουλή σε κάποιον που παλεύει με την
«υπερβολή» στη ζωή του, ποια θα ήταν αυτή;
Να θυμίζει στον εαυτό του ότι ο εγκλωβισμός και η αίσθηση αβοηθητότητας είναι αποτέλεσμα της τυφλής πίστης στα καλέσματα των Σειρήνων. Με πρόσχημα τη προστασία, μας οδηγούν σε σκοτεινούς κόσμους μοναξιάς κι αποκοπής, αν και υπόσχονται ικανοποίηση και ευζωία. Το πανίσχυρα όπλα της διάκρισης και της ελεύθερης βούλησης είναι αυτά που μας θωρακίζουν απέναντί τους. Εξάλλου, το σκοτάδι είναι απλά η έλλειψη φωτός…
Μετά απ’ αυτή την κουβέντα, το μόνο σίγουρο είναι πως οι «σειρήνες» δεν είναι
πάντα εξωτερικές. Κατοικούν μέσα μας, άλλοτε ψιθυρίζουν κι άλλοτε φωνάζουν.
Το θέμα είναι —θα τις ακούσουμε ή θα επιλέξουμε τον δικό μας δρόμο;
Ευχαριστούμε θερμά τη Νίκευα για τον χρόνο, τη διαύγεια και τη γενναιοδωρία
της. Κι αν κάτι μένει στο τέλος, είναι αυτή η όμορφη υπενθύμιση: ότι ακόμα και
η υπερβολή, όταν τη δεις κατάματα, μπορεί να γίνει μονοπάτι για περισσότερη
κατανόηση και γείωση.
Το βιβλίο ΟΙ ΣΕΙΡΙΝΕΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΒΟΛΗΣ μπορείτε να το βρείτε στα βιβλιοπωλεία ή και διαδικτυακά από τις εκδόσεις iWrite αλλά και για τους αγγλόφωνους φίλους την έκδοση της Amazon σε e-book, σε softcover και hardback στον σύνδεσμο https://www.amazon.com/dp/B0CMSNKNKY ώστε να μπορέσετε να κάνετε ένα πολύτιμο δώρο στον εαυτό σας και τους άλλους.
